همشهری- سیدمحمد فخار:ایده مالچ‌های زیستی به‌زودی برای مهار بحران ریزگرد به کمک کشور می‌آید. طرح مالچ‌زیستی دانشگاه آزاد اصفهان، طرح فناورانه‌ای است که به‌گفته آنها اعمال آن در منطقه فوق بحرانی «سگزی» اصفهان موجب تثبیت خاک و توسعه پوشش گیاهی شده است.
مالچ‌زیستی از ایده تا اجرا
به‌گزارش همشهری، محققان دانشگاه آزاد خوراسگان اصفهان از سال ۹۰ با استفاده از نانو رس، مالچ‌زیستی را در مقیاس آزمایشگاهی تولید کردند که نتیجه خوبی به‌دست آمد، اما پروسه تولید نانو رس هزینه بالایی داشت. بدین‌ترتیب از سال ۱۳۹۲ تحقیقات روی تهیه مالچ‌رسی آغاز شد. در اواخر سال ۹۴ پروپوزالی برای دریافت حمایت مالی به ستاد توسعه فناوری‌های آب، خشکسالی، فرسایش و محیط‌زیست معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری ارسال شد که در کمیته آب و خشکسالی و فرسایش محیط‌زیست این ستاد به تصویب رسید. با حمایت‌های صورت گرفته این گروه توانست در اردیبهشت‌ماه سال ۹۵ مالچ رسی تولید شده را در عرصه ۵۰هکتاری پاشش کند و اواخر همان سال با ارسال یک پروپوزال دیگر، حدود ۱۵ هکتار دیگر برای پاشش در عرصه به این مساحت اضافه شد. به این ترتیب با حمایت‌های مالی معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، بررسی مالچ زیستی مبتنی بر رس بنتونیت در مساحتی به‌میزان ۶۵ هکتار اجرایی شد. این محصول در منطقه سگزی اصفهان اعمال شده که به‌گفته احمد جلالیان، استاد گروه خاک‌شناسی دانشگاه آزاداسلامی اصفهان براساس نتایج تحقیقات انجام شده در منطقه سگزی هر ۶ روز و در تالاب گاوخونی هر ۷ روز یک پدیده گردوغبار رخ می‌دهد. جلالیان اضافه می‌کند: بررسی‌ها همچنین نشان می‌دهد روند تولید گردوغبار در منطقه سگزی و تالاب گاوخونی افزایشی بوده است؛ به‌طوری که براساس مقایسه بین سال ۲۰۰۶ که هنوز وارد خشکسالی نشده بودیم، با ۴ ماه ابتدای سال ۲۰۲۱، تولید گردوغبار از ۲ مورد در سال ۲۰۰۶ به ۱۳ مورد (یعنی ۶ برابر) در ۴ ماه ابتدای سال ۲۰۲۱ افزایش یافته است.
مانعی در راه گسترش بیابان
تمرکز طرح مالچ زیست‌محیطی روی تثبیت خاک، ریزگرد، تثبیت شن‌های روان و مقابله با بیابان‌زایی بوده است. یونس لیث صفار، یکی از محققان طرح در این‌باره به ایسنا می‌گوید: مالچ رسی تولید شده مانند یک سوپر جاذب عمل می‌کند. این مالچ رطوبت هوا را دریافت کرده و آن را در خاک ذخیره می‌کند و همین عامل منجر به بازگشت، استقرار و افزایش پوشش گیاهی بومی شده است؛ به‌گونه‌ای که در مناطق اجرای طرح و در تپه‌های شنی تثبیت شده، پس از یک سال، گیاهان بومی توانسته‌اند برویند. وی نداشتن مشکلات زیست‌محیطی را از مزایای این محصول نام برد و یادآور شد: تولید این محصول زیستی از نظر اقتصادی مقرون به صرفه است؛ ضمن آنکه از نظر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی، هیچ آلایندگی برای محیط‌زیست در پی ندارد و به سرعت قابل دسترس است. این محقق از دیگر مزایای این محصول را تقویت پوشش گیاهی در منطقه دانست و یادآور شد: این طرح تاکنون در ۶۵ هکتار در منطقه شرق اصفهان در ناحیه فوق‌بحرانی به نام «سگزی» اجرایی شده که بعد از ۵ سال، تثبیت خاک رخ داده است. این امر باعث جلوگیری از ریزگردها می‌شود.
راهی برای تثبیت خاک
برآوردهای سازمان جنگل‌ها نشان می‌دهد که ایران به‌طور میانگین ۲ میلیارد تن در سال فرسایش خاک دارد و فرسایش بادی در مناطق بیابانی یکی از چالش‌های جدی کشور است و مالچ‌پاشی یکی از راهکارهای تثبیت خاک به شمار می‌رود، ولی مالچ‌های نفتی نسخه منسوخ شده برای این منظور است؛ از این‌رو در سال‌های اخیر تولید مالچ‌های زیستی مختلف در دستور کار شرکت‌های دانش‌بنیان قرار گرفت و پس از اجرای فاز پایلوت از سال ۹۲ ما همچنان شاهد بروز توفان‌های ریزگرد در کشور هستیم. این که چرا تاکنون به هیچ‌یک از مالچ‌های زیستی مجوز رهاسازی داده نشده است، سؤالی است که بی‌پاسخ مانده است، ولی معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری از اجرای فاز پایلوت ۳مالچ تولید شده در ۳ سایت کشور خبر می‌دهد. درصورت تأیید نهایی سازمان محیط‌زیست از این توان داخلی برای یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی بهره گرفته می‌شود.
اجرای پایلوت در ۳ سایت
اصفهان، سیستان و خوزستان ۳ سایت تعیین شده برای اجرای پروژه مالچ‌های زیستی هستند. مالچ‌های غیرنفتی مالچ‌های زیست تخریب‌پذیری هستند که سازگاری خوبی با شرایط بیابانی کشور دارند. از سوی دیگر این مالچ‌ها هزینه‌های سنگین مالچ‌های نفتی را به همراه ندارند؛ ضمن آن که مالچ‌های زیستی قادرند شرایط بهینه‌ای را برای تثبیت کانون‌های گردوغبار و استقرار گیاه و پوشش سبز مهیا کنند. در سال‌های گذشته در مراحل پایلوت، مالچ‌های زیستی در استان‌های اصفهان و خوزستان اجرایی شد که نتایج خوبی به‌دست آمد و امید است با توسعه این طرح‌ها، با همکاری سازمان جنگل‌ها و مراتع بتوان مالچ‌های زیستی و غیرنفتی را جایگزین مالچ‌های نفتی کرد. مهم‌ترین نکته در این زمینه آن است که در مناطق بیابانی به شرایط مناسبی برای اقتصادی کردن منابع طبیعی و بیابان‌زدایی اقتصادی نیاز است تا شرایط لازم برای حضور افراد بومی و تولید و اشتغال فراهم شود و قطعا مالچ‌های غیرنفتی به‌دلیل دارا بودن قیمت مناسب و کارکرد عالی، می‌توانند شرایط مناسبی را برای اقتصادی کردن عرصه‌های بیابانی و بیابان‌زدایی ایجاد کنند.
ویژگی‌های مالچ رسی
مالچ رسی در مقایسه با مالچ‌های دیگر که پیش از این استفاده می‌شد، مانند مالچ نفتی یا پلیمری، محیط‌زیست دوست بوده و قادر است بدون اینکه کوچک‌ترین آسیبی به خاک و محیط‌زیست وارد کند، باعث تثبیت خاک شود. این مالچ ظرفیت تبادل کاتیونی بالایی دارد و اگر رطوبت وجود داشته باشد، می‌تواند ذرات خاک را به هم بچسباند و مقاومت برشی آنها را افزایش دهد و خاک را در مقابل عامل فرساینده که باد است، مقاوم کند. از دیگر ویژگی‌های این مالچ آن است که رطوبت را ذخیره کرده و باعث می‌شود گیاهان بومی که ریشه آنها هنوز خشک نشده، دوباره برگردند؛ بنابراین نفوذپذیری را کاهش نداده و باعث رشد گیاهان می‌شود. این مالچ رسی، رطوبت نسبی هوا را می‌گیرد و با ذخیره‌سازی آن، موجب رشد گیاهان می‌شود. این نوع مالچ در مناطقی که بالای ۱۰۰ میلی‌متر بارندگی داشته و رطوبت نسبی بالای ۳۵ درصدی دارند، موفق‌تر عمل می‌کند؛ چراکه ۲.۵برابر حجم خود آب جذب می‌کند که این میزان آب می‌تواند مانع از خشک شدن نهال‌های بیابانی شود.
نظر شما